Với khứu giác vượt trội, những chú chuột túi khổng lồ châu Phi đang lặng lẽ đánh hơi từng tấc đất tại Campuchia để tìm kiếm thứ mà mắt người khó có thể phát hiện: những quả bom mìn còn sót lại sau chiến tranh. Đây là một phần trong nỗ lực bền bỉ nhằm hiện thực hóa mục tiêu đưa Campuchia trở thành quốc gia không còn mìn sát thương – một giấc mơ dài lâu của đất nước từng chìm trong khói lửa suốt hàng chục năm.

Những chú chuột này được huấn luyện bởi tổ chức phi lợi nhuận APOPO – một đơn vị chuyên đào tạo chuột và chó trong nhiệm vụ dò tìm bom mìn và các vật liệu nổ. Mỗi buổi sáng, các huấn luyện viên bắt đầu công việc bằng cách chăm sóc kỹ lưỡng cho những “đồng nghiệp nhỏ” của mình: từ việc bôi kem chống nắng lên đuôi để tránh bỏng nắng, đến kiểm tra tình trạng sức khỏe trước khi bước vào khu vực dò mìn.

Chị Mott Sreymom, một trong những huấn luyện viên chuột tại Campuchia chia sẻ: chị hoàn toàn tin tưởng vào khả năng của những chú chuột. Sau nhiều năm làm việc cùng nhau, giữa người và chuột đã hình thành một mối liên kết đặc biệt – như giữa các thành viên trong gia đình. Theo chị, chưa có lần nào những chú chuột của mình bỏ sót một quả mìn nào.

Bên cạnh chuột, đội chó dò mìn cũng đang hoạt động tích cực tại các khu vực từng là điểm nóng chiến sự, như quần thể đền Koh Ker ở tỉnh Preah Vihear – một di sản thế giới được UNESCO công nhận. Theo ông Alberto Zacarias, giám sát viên hiện trường của APOPO, cả chó và chuột đều được lựa chọn vì khả năng đánh hơi vượt trội và dễ dàng gắn bó, hợp tác với con người. Quan trọng nhất là xây dựng sự tin tưởng và thấu hiểu hành vi của chúng trong quá trình huấn luyện và làm việc thực địa.

Hơn ba thập kỷ chiến tranh và xung đột đã để lại cho Campuchia một di sản đau thương: hàng triệu quả bom mìn còn sót lại, nằm rải rác khắp các vùng nông thôn, thậm chí là ngay sát khu dân cư. Tính từ năm 1979 đến đầu năm 2024, đã có hơn 65.000 nạn nhân của bom mìn tại quốc gia này, trong đó gần 20.000 người đã thiệt mạng. Phần lớn các nạn nhân là cựu chiến binh và nông dân – những người vô tình giẫm phải bom mìn trong lúc lao động sản xuất.

Tại Trung tâm phục hồi chức năng Siem Reap, ông Mang Dyra – một chuyên gia vật lý trị liệu – cho biết: khoảng 80% bệnh nhân của trung tâm là cựu binh, còn lại phần lớn là nông dân và trẻ em sống ở các vùng nông thôn chưa được rà phá hết mìn.

Ông Ung Phal, 70 tuổi, là một trong hàng nghìn nạn nhân còn sống sót. Sau chiến tranh, ông cùng gia đình đi khai hoang, canh tác để mưu sinh. Nhưng vùng đất mà ông khai phá vẫn đầy rẫy mìn chưa nổ. Vụ nổ khiến ông mất một chân và nhiều ngón tay. Ông kể lại rằng, thời điểm đó, hầu như ai cũng sống trong nỗi sợ – chiến tranh kết thúc nhưng bom mìn vẫn tiếp tục cướp đi sinh mạng và làm tổn thương con người. Tuy nhiên, ông vẫn chọn sống tiếp, vì "con người không thể gục ngã mãi."

Trong cuộc chiến âm thầm chống lại hiểm họa chiến tranh, những chú chuột nhỏ bé đang viết nên một câu chuyện đầy cảm hứng. Mỗi bước đi của chúng là một hy vọng mới được mở ra cho người dân Campuchia – về một vùng đất không còn bom mìn, về sự an toàn, về cơ hội canh tác, sinh sống và phát triển trên chính mảnh đất của mình. Và không chỉ Campuchia, hành trình này cũng đang lan tỏa tới nhiều quốc gia từng trải qua chiến tranh, mở đường cho một tương lai an toàn hơn – bắt đầu từ những chiếc mũi nhỏ cần mẫn đánh hơi từng dấu vết của cái chết còn sót lại.