Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước “là thành quả vĩ đại nhất trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội do Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo” (1), đưa đất nước ta bước vào kỷ nguyên độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội. “Năm tháng sẽ trôi qua nhưng thắng lợi của nhân dân ta trong sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước mãi mãi ghi vào lịch sử dân tộc ta như một trong những trang chói lọi nhất, một biểu tượng sáng ngời về sự toàn thắng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng và trí tuệ con người, và đi vào lịch sử thế giới như một chiến công vĩ đại của thế kỷ XX, một sự kiện có tầm quan trọng quốc tế to lớn và có tính thời đại sâu sắc"(2).

Trải qua 21 năm kháng chiến chống Mỹ đầy khó khăn, gay go và quyết liệt, lực lượng Công an nhân dân (CAND) đã lập biết bao chiến công oanh liệt, góp phần đánh bại chủ nghĩa thực dân kiểu mới của đế quốc Mỹ, bảo vệ miền Bắc, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất Tổ quốc.

Sau thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Pháp, cách mạng nước ta chuyển sang giai đoạn mới, Bộ Chính trị, Trung ương Đảng đã chỉ rõ “Nhiệm vụ đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân ta chưa phải đã hoàn thành, cuộc đấu tranh ái quốc không vì đình chiến mà kết thúc, cuộc đấu tranh còn đang tiếp tục, nhưng phương thức đấu tranh cần phải thay đổi. Chúng ta cần hoàn thành sự nghiệp giải phóng dân tộc trong hình thức đấu tranh mới"(3). Từ đây, thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, cách mạng nước ta không chỉ thực hiện nhiệm vụ giải phóng dân tộc mà phải tiến hành đồng thời hai nhiệm vụ chiến lược là quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Bám sát các nghị quyết, chỉ thị của Đảng về lãnh đạo nhiệm vụ cách mạng ở hai miền, về đấu tranh trấn áp phản cách mạng, bảo vệ trật tự trị an, tiêu biểu là Nghị quyết số 39-NQ/TW ngày 20/1/1962 về tăng cường đấu tranh chống phản cách mạng để phục vụ tốt công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh nhằm thực hiện hòa bình thống nhất nước nhà; Nghị quyết số 40-NQ/TW về vấn đề củng cố và tăng cường lực lượng Công an, Đảng đoàn, lãnh đạo Bộ Công an đã xác định nhiệm vụ cụ thể trong từng giai đoạn của cuộc kháng chiến; lãnh đạo lực lượng CAND vừa xây dựng, vừa chiến đấu, lập nên nhiều chiến công, thành tích to lớn, khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà.

Ở miền Bắc, lực lượng CAND đã tích cực tham gia tiếp quản vùng mới giải phóng, thiết lập trật tự xã hội, tổ chức công tác bảo mật, phòng gian, góp phần xây dựng, bảo vệ chính quyền, khôi phục kinh tế, cải tạo xã hội chủ nghĩa; đấu tranh chống địch dụ dỗ, cưỡng ép đồng bào di cư vào Nam. Chủ động phát hiện, bóc gỡ nhiều mạng lưới gián điệp và nội gián do Pháp, Mỹ cài lại nhằm thực hiện mưu đồ phá hoại và gây rối nội bộ ta; phối hợp với lực lượng Quân đội nhân dân (QĐND) mở các chiến dịch tiễu phỉ làm tan rã hàng nghìn tên; giải quyết hàng chục vụ bạo loạn ở miền núi phía Bắc; tham mưu cho cấp ủy, chính quyền các cấp thực hiện kế hoạch “khoanh vùng trấn phản”, ngăn chặn và đập tan âm mưu gây bạo loạn của các tổ chức phản động, tiến hành tập trung giáo dục cải tạo, cải tạo tại chỗ những phần tử nguy hiểm cho xã hội, bóc gỡ mạng lưới cơ sở của địch làm trong sạch địa bàn.

Phát hiện từ năm 1961, cơ quan tình báo Mỹ và chính quyền Sài Gòn ráo riết tung gián điệp ra miền Bắc, lực lượng CAND đã chủ động tổ chức nhiều chuyên án, thực hiện “trò chơi nghiệp vụ”, dùng người, phương tiện của địch để đánh lại địch; qua đó, từ năm 1961-1973, đã phối hợp với các lực lượng đón, bắt và tiêu diệt hơn 100 toán với hơn 900 gián điệp, biệt kích, thu hàng trăm tấn vũ khí, phương tiện thông tin, liên lạc của địch(4), bảo vệ an toàn các mục tiêu kinh tế, chính trị trọng điểm, đập tan mưu đồ “chống Cộng sản trong lòng Cộng sản" của đế quốc Mỹ và chính quyền Sài Gòn.

Trong bối cảnh đế quốc Mỹ tiến hành chiến tranh phá hoại miền Bắc bằng không quân, hải quân, lực lượng CAND đã bảo vệ tuyệt đối an toàn các cơ quan đầu não, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các đoàn khách quốc tế; bảo vệ tài sản xã hội chủ nghĩa, tính mạng và tài sản của nhân dân; bảo đảm trật tự an toàn giao thông ở các tuyến đường huyết mạch; tham gia cứu thương, cứu sập, phòng cháy chữa cháy, giữ vững an ninh, trật tự; phối hợp cùng lực lượng Quân đội đánh phá máy bay địch..., góp phần cùng toàn quân, toàn dân làm nên chiến thắng ở Hàm Rồng, Truông Bồn, Đồng Lộc... đặc biệt là trận “Điện Biên Phủ trên không", đánh bại hoàn toàn hai cuộc chiến tranh phá hoại của địch.

Với tinh thần “vì miền Nam ruột thịt", từ năm 1959 đến ngày 30/4/1975, lực lượng Công an ở miền Bắc đã chủ động chi viện chiến trường miền Nam 10.307 cán bộ, chiến sĩ(5). Cán bộ chi viện An ninh miền Nam đã nhanh chóng có mặt ở hầu khắp các chiến trường, những nơi khó khăn, ác liệt nhất; hòa mình vào phong trào cách mạng, gắn bó với nhân dân địa phương, đoàn kết với cán bộ tại chỗ, đồng cam cộng khổ, vượt qua mọi gian khổ, hy sinh, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao; nhiều đồng chí đã được bổ nhiệm vào các chức vụ chủ chốt từ Ban An ninh Trung ương Cục đến Ban An ninh khu, tỉnh, thành phố.

Cùng với chi viện về người, Công an miền Bắc còn chi viện vũ khí, phương tiện, lương thực, thực phẩm, nhu yếu phẩm... Trong đó, từ năm 1969 đến năm 1972, đã chi viện trên 70 tấn tân dược, dụng cụ y tế; trong những năm 1973-1975, chi viện hàng trăm tấn vũ khí, hàng chục tấn đạn, máy móc thông tin liên lạc và tân dược các loại.

Ở miền Nam, quán triệt chỉ đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng đoàn và lãnh đạo Bộ Công an đã cùng Trung ương Cục miền Nam xây dựng lực lượng An ninh miền Nam từ không đến có, trở thành một lực lượng vũ trang cách mạng vững mạnh, tin cậy, sắc bén, tuyệt đối trung thành với Đảng, không ngại khó khăn, gian khổ, mưu trí, sáng tạo, kiên cường bám trụ trên khắp các mặt trận, cùng quân và dân miền Nam làm thất bại các chiến lược chiến tranh thực dân kiểu mới, chiến lược chiến tranh tình báo, gián điệp của Mỹ và tay sai ở miền Nam.

Trong đó, đã chủ động xây dựng các kế hoạch, phương án bảo vệ căn cứ Trung ương Cục ở Tây Ninh, các nơi đóng quân của Khu ủy, Tỉnh ủy; tham mưu cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể nâng cao ý thức cảnh giác cách mạng, thuần khiết nội bộ, đề phòng do thám, chỉ điểm, gián điệp, bóc gỡ nhiều đầu mối nội gián, bảo vệ cơ quan Đảng, đoàn thể; sử dụng nhiều biện pháp nghiệp vụ, đẩy mạnh công tác vận động quần chúng, xây dựng phong trào “phòng gian, bảo mật” ở vùng căn cứ, vùng giải phóng và vận động quần chúng diệt ác, phá kìm, giành quyền làm chủ, tạo thế trận “thiên la, địa võng” đón và tiêu diệt quân thù, bảo vệ Đảng, khu căn cứ, vùng giải phóng.

Lực lượng An ninh miền Nam đã phối hợp chặt chẽ với lực lượng Quân giải phóng, tích cực tham gia đánh địch trên cả ba vùng chiến lược rừng núi, nông thôn - đồng bằng và đô thị. Tại vùng địch tạm chiếm, an ninh các khu, tỉnh, huyện bám đất, bám dân, kết hợp chặt chẽ ba mũi đấu tranh chính trị, vũ trang, binh vận, hướng dẫn và cùng nhân dân diệt ác, phá kìm, phá tan quốc sách ấp chiến lược của Mỹ và tay sai. Ở nông thôn, lực lượng an ninh tích cực vận động nhân dân xây dựng và củng cố các tổ chức đoàn thể quần chúng; xây dựng cơ sở bí mật hoạt động trên các địa bàn. Trong các đô thị, lực lượng trinh sát vũ trang kiên trì bám trụ, dựa vào sự giúp đỡ của quần chúng nhân dân tích cực tiến công địch, diệt trừ ác ôn, đầu sỏ có nhiều nợ máu với nhân dân, gây tiếng vang và uy tín cho cách mạng.

Với sự mưu trí, sáng tạo, lực lượng điệp báo đi sâu vào nội bộ địch, thu thập nhiều tin tức có giá trị chiến lược, góp phần quan trọng làm thất bại các cuộc chống càn quét, vây ráp, tập kích của địch, bảo vệ cơ sở cách mạng; chủ động bóc gỡ mạng lưới gián điệp, nội gián, chỉ điểm chui vào nội bộ ta. Từ năm 1963-1965, lực lượng An ninh miền Nam đã phát hiện và bóc gỡ 277 vụ nội gián, trong đó có 16 vụ từ cấp huyện trở lên(6). Lực lượng trinh sát vũ trang nội thành và điệp báo đã phối hợp chặt chẽ, tổ chức nhiều trận đánh ngay trong sào huyệt địch ở các đô thị lớn ở miền Nam, tiêu diệt nhiều sinh lực địch, thu nhiều tài liệu quan trọng phục vụ các cuộc đấu tranh quân sự và chính trị trên toàn chiến trường.

Lực lượng bảo vệ chính trị phối hợp với lực lượng an ninh toàn miền kịp thời phát hiện nhiều âm mưu, lập nhiều chuyên án, bóc gỡ nhiều tổ chức đảng phái phản động hoạt động gián điệp, nội gián của địch; xử hàng nghìn đối tượng tình báo, cảnh sát có nhiều tội ác với nhân dân. Lực lượng tình báo thu được nhiều tin tức quan trọng liên quan đến thái độ của Mỹ ở miền Nam, âm mưu của phản động quốc tế đối với quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, mâu thuẫn trong hàng ngũ chính quyền Sài Gòn và xu hướng của các đảng phái chính trị, tôn giáo, kịp thời tham mưu với Trung ương Đảng, Bộ Công an các chủ trương, đối sách lãnh đạo, chỉ đạo phù hợp với tình hình cách mạng trong từng thời kỳ.

Trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Mậu Thân 1968, Tiến công chiến lược Xuân Hè năm 1972, Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975, lực lượng an ninh nắm chắc tình hình địch và địa bàn, tập trung đánh mạnh vào đầu sỏ trong chính quyền tay sai ở trung tâm đô thị, truy bắt cơ sở tình báo, gián điệp ở vùng nông thôn. Trên các hướng tiến công vào sào huyệt địch, lực lượng an ninh tham gia dẫn đường, kết hợp tấn công từ bên ngoài với nổi dậy ở bên trong, góp phần đập tan sự phản kháng của địch, chiếm lĩnh các mục tiêu, ngăn chặn, bắt giữ các đối tượng đầu sỏ, ác ôn trong các cơ quan cảnh sát, tình báo, chiêu hồi, đảng phái phản động; tuyên truyền vận động binh lính hạ vũ khí đầu hàng, chiếm lĩnh các trụ sở cảnh sát, tình báo địch, tạo điều kiện thuận lợi để Quân giải phóng tiến công, chiếm lĩnh các mục tiêu và tiêu diệt địch.

Đặc biệt, trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975, An ninh Sài Gòn - Gia Định áp sát cơ quan đầu não của địch như Cảnh sát Đô Thành, Tổng nha Cảnh sát ngụy và kịp thời chiếm lĩnh trụ sở Tổng nha Cảnh sát Sài Gòn, thu giữ toàn bộ tài liệu địch bỏ lại. Các cơ sở của An ninh T4 có mặt tại Phủ Tổng thống Dương Văn Minh kêu gọi binh sĩ ngừng bắn, bàn giao chính quyền cho cách mạng, giảm thiểu giao tranh khốc liệt trong thành phố.

Trải qua 21 năm chiến đấu khó khăn, gian khổ, ác liệt, hơn 10.000 cán bộ, chiến sĩ của lực lượng CAND đã hy sinh anh dũng trên các chiến trường, gần 5.000 thương binh đã hy sinh một phần xương máu vì nền độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, vì sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước; hàng nghìn cán bộ, chiến sĩ An ninh miền Nam bị địch bắt, tù đày tra tấn dã man trong các nhà tù, trại giam của địch hoặc bị nhiễm chất độc da cam(7); hàng vạn cơ sở quần chúng cách mạng đã thầm lặng đóng góp, cống hiến, hy sinh trên khắp các chiến trường và hậu phương lớn miền Bắc, góp phần to lớn đối với sự toàn thắng của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, tô thắm truyền thống vẻ vang của lực lượng CAND. Ghi nhận công lao, đóng góp của lực lượng CAND trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Đảng, Nhà nước đã tặng thưởng nhiều phần thưởng cao quý: Phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cho 331 tập thể, 265 cá nhân và nhiều phần thưởng cao quý khác(8).

Ôn lại truyền thống anh hùng vẻ vang của lực lượng CAND, chúng ta thành kính tôn vinh, bày tỏ lòng tri ân trước những cống hiến, hy sinh to lớn của các thế hệ cán bộ, chiến sĩ CAND trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước hào hùng của dân tộc; đồng thời tiếp tục thấm nhuần sâu sắc và không ngừng phát huy những bài học lịch sử hết sức quý báu. Đó là bài học về Đảng lãnh đạo tuyệt đối, toàn diện, trực tiếp lực lượng CAND là yếu tố quyết định mọi thắng lợi của sự nghiệp bảo vệ an ninh, trật tự, bài học về phát huy vai trò tích cực của quần chúng, huy động sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, nhất là mối quan hệ phối hợp chặt chẽ giữa CAND với QĐND trong cuộc đấu tranh bảo vệ an ninh, trật tự, bài học về giữ vững bên trong, tích cực phòng ngừa và chủ động liên tục tiến công tiêu diệt, làm tan rã địch; bài học về vận dụng sáng tạo các chính sách của Đảng trong cuộc đấu tranh chống phản cách mạng và tội phạm khác, bài học về xây dựng lực lượng CAND vững mạnh về mọi mặt, xứng đáng là công cụ chuyên chính sắc bén, tin cậy của Đảng, Nhà nước và nhân dân.

Với thế và lực tích lũy được sau 50 năm giải phóng miền Nam thống nhất đất nước và gần 40 năm đổi mới, với thời cơ, vận hội mới, Hội nghị Trung ương 10 khóa XIII đã thống nhất đánh giá, đất nước ta đang đứng trước cơ hội lịch sử bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược 100 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, 100 năm thành lập nước. Bên cạnh thời cơ, thuận lợi, sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức.

Các thế lực thù địch, phản động chưa bao giờ từ bỏ âm mưu xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng, lật đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam; đẩy mạnh thực hiện chiến lược “diễn biến hòa bình", ráo riết tấn công vào nội bộ, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, ý đồ “phi chính trị hóa" lực lượng vũ trang với nhiều phương thức, thủ đoạn hết sức thâm độc, nguy hiểm. Trong nước, một số yếu tố phức tạp về an ninh vẫn tiềm ẩn. Tình hình tội phạm diễn biến phức tạp, nhất là tội phạm phi truyền thống, tội phạm sử dụng công nghệ cao... tác động tiêu cực đến cuộc sống bình yên, hạnh phúc của nhân dân.

Phát huy truyền thống vẻ vang, kế thừa sâu sắc những bài học quý báu trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, lực lượng CAND tiếp tục nêu cao tinh thần đoàn kết, không ngừng rèn luyện đạo đức cách mạng, hun đúc bản lĩnh chính trị vững vàng, trung thành tuyệt đối với Đảng, Tổ quốc và nhân dân; phối hợp chặt chẽ với QĐND, các bộ, ngành, địa phương, các tổ chức chính trị -xã hội và dựa vào nhân dân, vượt qua mọi khó khăn, thử thách, đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch, phản động và các loại tội phạm, bảo vệ vững chắc an ninh, trật tự trong mọi tình huống, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân, toàn quân dưới sự lãnh đạo của Đảng đưa đất nước vững bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên phát triển, giàu mạnh, thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

(1). Ban Chỉ đạo tổng kết chiến tranh thuộc Bộ Chính trị; Tổng kết cuộc kháng chiến chống Mỹ - Thắng lợi và bài học, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, H.1996, tr.305.

(2). Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện đảng toàn tập, tập 37, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, H.2004, tr.471.

(3). Nghị quyết của Bộ Chính trị Trung ương Đảng về tình hình mới, nhiệm vụ mới và chính sách mới của Đảng (tháng 9/1954).

(4). Viện Lịch sử Công an, Tổng kết lịch sử Công an nhân dân Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ cứu mước (1954-1975), Nxb CAND, H.2017, tr.323.

(5). Viện Lịch sử Công an, Tổng kết lịch sử Công an nhân dân Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954- 1975), Sđd, tr.173.

(6). Viện Lịch sử Công an, Tổng kết lịch sử Công an nhân dân Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975), Sđd, tr. 183.

(7). Viện Lịch sử Công an, Tổng kết lịch sử Công an nhân dân Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975), Nxb CAND, H.2017, tr.6.

(8). Viện Lịch sử Công an, Tổng kết lịch sử Công an nhân dân Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975), Nxb CAND, H.2017, tr. 184.